Zespół pałacowo – parkowy Schoenów
Pałac Schoena – siedziba Muzeum w Sosnowcu, został wybudowany w stylu neobarokowym w końcu XIX wieku. Potomkowie niemieckich przemysłowców, bracia Ernst i Franz Schoenowie przybyli do Sosnowca z Werdau w Saksonii w 1875 roku. W niewielkiej wówczas miejscowości, leżącej na zachodniej rubieży Imperium Rosyjskiego, wybudowali dwie fabryki włókiennicze: przędzalnię wełny czesankowej na Środulce – przy ulicy Chemicznej oraz przędzalnię wełny wigoniowej przy obecnej ulicy 1 Maja. Zyski jakie przynosiły właścicielom obie przędzalnie wykorzystano częściowo do uruchomienia w 1902 roku kolejnego zakładu – trykotaży i pończoch w Sielcu.
Przędzalnia wełny czesankowej oraz osiedle robotnicze przy ul. Chemicznej, okres międzywojenny.
Przedsiębiorstwo działało poprzez spółkę pod nazwą Dom Handlowy C.G. Schön. Dzięki rozległym rynkom zbytu w Królestwie Polskim i Rosji przed I wojną światową było jednym z największych tego typu zakładów na terenie całego Cesarstwa. W bezpośrednim sąsiedztwie swoich fabryk bracia wybudowali osiedla dla robotników i urzędników oraz swoje okazałe rezydencje. W ciągu kilkudziesięciu lat Schoenowie aktywnie uczestniczyli w życiu społecznym miasta. Starali się o nadanie praw miejskich osadzie robotniczej, współfinansowali wiele przedsięwzięć publicznych, organizowali akcje charytatywne, a w czasie II wojny światowej wpierali polski ruch oporu.
Pałac Schoena, około 1900 r.
Okazałą, reprezentacyjną rezydencję Ernsta Schoena zaprojektował wrocławski architekt Karl Grosser. Budynek usytuowano przy trasie kolei warszawsko – wiedeńskiej i otoczono neoromantycznym parkiem. Na przestrzeni lat pałac był wielokrotnie przebudowywany, stąd nie zachował się jego pierwotny układ wnętrz, nie uległa jednak zmianie jego zasadnicza bryła z charakterystycznymi, narożnymi basztami. Pierwotnie fasada pałacu znajdowała się od strony kolei. W okresie międzywojennym przeniesiono ją na stronę południową, na miejsce wyburzonej, okazałej oranżerii. Na parterze znajdowały się pomieszczenia reprezentacyjne: owalna sień zdobiona bogato sztukaterią prowadziła do węższego westybulu, gdzie umieszczono damską i męską garderobę. Następnie wchodziło się do głównego holu będącego rodzajem dziedzińca wewnętrznego. Na wprost sieni znajduje się wejście prowadzące niegdyś do 50-osobowej jadalni połączonej z otwartą na taras loggią. Stąd przechodzono do pokoju bilardowego i bufetowego. Po lewej stronie holu znajdowała się sala balowa z wystrojem w stylu neorokokowym, a z niej wchodzono do oranżerii. Pokój dla pań utrzymany był
w stylu angielskim, a pokój dla panów urządzono w stylu mauretańskim. Pierwsze piętro pałacu mieściło sypialnie i prywatne pokoje właściciela. Na drugim znajdowały się pokoje gościnne, dla służby oraz spiżarnia.
Wilhelm Schon (1875-1945)
Elsa Schon (1884 – ) żona Wilhelma
Fanny Lamprecht z domu Schon (1857-1946)
Służba pałacowa, ok. 1930 r.
Największych zmian w układzie wnętrz pałacowych dokonano po II wojnie światowej, kiedy to umieszczono w nim przedszkole oraz mieszkania prywatne.W 1980 roku zespół pałacowo – parkowy wpisano do rejestru zabytków województwa katowickiego. Wtedy też rozpoczęto jego adaptację na cele muzealne. Pięć lat później zainaugurowało w nim swoją działalność Muzeum, początkowo jako Oddział Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu, a od 1995 roku funkcjonuje jako samodzielna instytucja kultury w Sosnowcu.W odległości około 100 metrów od obiektu, w 1900 roku Schoenowie wybudowali drugi, mniejszy pałac. Autorem projektu był prawdopodobnie popularny w Zagłębiu architekt Józef Pomian-Pomianowski. Budynek miał charakter willi mieszkalnej bez cech reprezentacyjnej monumentalności. Obecny właściciel prowadzi w nim prace remontowe.
Pałac Wilhelma
Park Schoena
Pałace na Środulce otoczone były rozległym parkiem o charakterze kaligraficznym, zaprojektowanym zgodnie z ówczesną modą, znaną i przywiezioną do Zagłębia przez niemieckich właścicieli. Duży fragment parku powstał w stylu neoromantycznym. Taką atmosferę miały stworzyć sztuczne ruiny i groty znajdujące się w jego części południowej (na granicy z fabryką), a także wzgórza, pagórki, altanki, kamienne ławki i mostki. Głównym elementem założenia był obszerny staw, zlikwidowany po II wojnie światowej. O jego obecności świadczy duża niecka i system doprowadzania wody. W jego sąsiedztwie znajdował się drewniany, ażurowy pawilon kręgielni i przystań, a także wieńcząca murowaną skarpę kamienna balustrada, pełniąca funkcję tarasu widokowego. W parku było także pięknie utrzymane rosarium. Prawdopodobnie w północnej jego części znajdowały się stajnia i powozownia. W kompleksie wyróżniały się trzy dekoracyjne fontanny. Jedną z nich zdobiła rzeźba przedstawiająca putta na delfinach. W końcu lat 50. XX wieku wyburzono mur parkowy wraz z trzema bramami wjazdowymi, zlikwidowano także okazały staw.
Park Schoena, początek XX w.
Park Schoena, początek XX w.
Obecny park zajmuje powierzchnię 5,6 ha. Do dzisiaj zachowały się zniszczone groty skalne, fragmenty pagórków oraz pozostałości po kamiennej balustradzie. Układ dawnych alejek został w przeważającej części całkowicie zatarty. Największym walorem parku jest okazały drzewostan. Można w nim podziwiać różnorodne gatunki drzew, wśród których na szczególną uwagę zasługują: klony pospolite i srebrzyste, kasztanowce zwyczajne, dęby czerwone, skrzydłorzechy kaukaskie, więzy szypułkowe, jesiony wyniosłe Większość ma około 100 lat, aż 11 drzew to pomniki przyrody. Największym zainteresowaniem odwiedzających cieszy się, szczelnie w okresie kwitnienia w maju, tulipanowiec amerykański. Starodrzewy stanowią idealne siedliska dla ptaków, wśród których dominują: gołębie grzywacze, sikory; modra i bogatka, zięby i kosy. Park jest oazą dla małych zwierząt, szczególnie wiewiórek, a także miejscem wypoczynku dla mieszkańców aglomeracji. Zachwyca urodą o każdej porze roku.